ျပာေျခြခြက္

၁။ ရာဇသံ

ငါနားမလည္တဲ့ဘာသာစကားတခုထဲမွာငါမေသခ်င္ဘူး။
ေဂ်ာ့ခ်္လူး၀စ္ေဘာဂဲ

၁၉၇၂ ဧပရယ္ တုန္းက။ ၁၉၅၀ ျပည့္ႏွစ္ေတြတုန္းက အုိင္စတုိင္းနဲ႔ကတ္ကုိဒယ္ တုိ႔ေနခဲ့တဲ့ ပရင္စတန္ကအဆင့္ျမင့္ေလ့လာေရး႒ာနမွာေပါ့။ သိပၸံနည္းပညာေတာ္လွန္ေရးမ်ား၏ပုံသဏန္ စာအုပ္ကုိေရးခဲ့တဲ့ ေသာမတ္ခန္း (Thomas Kuhn)၊ ခုလူေျပာမ်ားတဲ့ အထုိင္ေရြ႕ျခင္း (Paradigm Shift) စကားလုံးရဲ႕ဖခင္ၾကီးဟာ ေဆးလိပ္ျပာခံခြက္နဲ႔ က်ေနာ့္ေခါင္းကုိလွမ္းေပါက္ခဲ့တယ္။
ျပႆနာကအဲဒီအရင္၆လေလာက္ကစတာ။
ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ မင္းအဲဒီလက္ခ်ာေတြေတာ့သြားမတက္နဲ႔၊ ငါေျပာတာၾကားလား။ ဒီလုိ ရာဇသံေပးတုန္းက ခန္းက သိပၸံပညာသမုိင္းနဲ႔အေတြးအေခၚ႒ာနမွာ​႒ာနမွဳး၊ က်ေနာ္က ေက်ာင္းသား။ သူေျပာတဲ့ လက္ခ်ာေတြဆုိတာက Saul Kripke ကေပးမွာ၊ ေနာက္ပုိင္းက်ေတာ့ ပညတ္နဲ႔လုိအပ္ခ်က္ (Naming and Necessity) ဆုိျပီးေခၚတြင္ လာတဲ့ အေၾကာင္းေတြသင္မွာ။ ၁၉၇၀ တုန္းကပရင္စတန္မွာလာသင္ျပီးသား၊ ခုေဆာင္းဦးေပါက္ေနာက္တၾကိမ္ ျပန္လာမွာ။
ဒါေပမဲ့ ခန္း မွာ Kripke နဲ႔ဘာမ်ား ခ်ိတ္မိထားတာရွိသလဲ။
ခန္း ကအဲဒီတုန္းကတရွိန္ထုိးနာမည္ရလာတာ။ သူ႔ဘာသာရပ္ သမုိင္းနဲ႔ဒႆနမွာတင္အေကာင္ျဖစ္လာတာ မဟုတ္ဘူး။ အထုိင္တုိ႔ အထိုင္ေရြ႕ျခင္းတုိ႔နဲ႔ပါတ္သက္ျပီး ဆက္စပ္မိသမွ်နယ္အားလုံးမွာပါဆရာၾကီးတဆူျဖစ္ေန တာပါ။
Kripke ကပါးပါးလ်ားလ်ား၊ ပါးသုိင္းေမႊးနဲ႔ သုံးဆယ္ေက်ာ္ကာစ။ သူကနာမည္ေတာ့ၾကီးလွတယ္မဟုတ္ဘူး။ ဒါေပမဲ့ ပါရမီရွင္လုိ႔သူ႔ကုိေျပာၾကတာေတြေတာ့ရွိတယ္။ ဆယ္ေက်ာ္သက္ေလာက္ကတည္းက လိုက္ဗနစ္ (Leibniz) ရဲ႕ယုတၱိပုံစံတခုကို အစအဆုံးသက္ေသျပခ်က္ေပးခဲ့ဘူးတယ္ဆိုတယ္။ ဒါနဲ႔ပဲ ဟားဗတ္က သူ႔ကုိသူတုိ႔ေက်ာင္း တက္ဖုိ႔ သူ၁၆ႏွစ္သားမွာကမ္းလွမ္းခဲ့တယ္။ ေက်းဇူးပါ၊ အေမကအထက္တန္းျပီးေအာင္ အရင္တက္ရမယ္ လုိ႔ေျပာတယ္ ဆုိျပီးအေၾကာင္းျပန္ခဲ့သတဲ့။
အဲဒီအထိေတာ့ က်ေနာ္လည္း ခန္းနဲ႔ Kripke ၾကားကုိဆက္စပ္မရခဲ့ေသးဘူး။
က်ေနာ္ကေတာ့ဂရုစုိက္ဘူး။ လက္ခ်ာေတြသြားတယ္။ ဒီေတာ့ ခန္းနဲ႔ခြာျပဲေတာ့တာေပါ့။
စာသင္ခန္းအက်ဥ္းေလးထဲမွာ ေက်ာင္းသားေတြနဲ႔ ပါေမာကၡတခ်ဳိ႕ ေပါင္း အေယာက္ ႏွစ္ဆယ္ေလာက္ေတာ့ ရွိမွာေပါ့။ Kripke ေျပာတာေတြက်ေနာ္နားမလည္ပါဘူး။ ေနာင္တႏွစ္ေက်ာ္ေလာက္ေနလုိ႔ ဘာကေလ ကိုေရာက္ေတာ့မွ သူငယ္ခ်င္းတေယာက္ရွင္းျပလုိ႔နဲနဲသိလာတယ္။
ခန္းကအဲသည္အခ်ိန္တုန္းက ေဆးလိပ္ကုိမီးကူးျပီး ေသာက္တာ၊ ပထမ ေပါလ္ေမာ ေနာက္ေတာ့ ထရူးဘလူးကုိေျပာင္းေသာက္တယ္။ တေန႔ကုိ ၆ဗူး ရ ဗူးေလာက္ကုန္မယ္။ ေဆးလိပ္ျပာခြက္ထဲမွာ ထုိးေခ်ထားတဲ့ အစီခံေတြကပုံလုိ႔ပဲ။
စီမီနာကလူစုံလာတယ္။ သူ႔ေက်ာင္းသားေတြ၊ အျပင္ကလာေလ့လာတဲ့ဧည့္ပညာရွင္ေတြ၊ သူေျပာတာသက္သက္ နားေထာင္ဖုိ႔ ခရီးေ၀းကလာတဲ့ စုံတြဲတတြဲလည္းပါတယ္။ သူ႔အယူအဆနဲ႔ပါတ္သက္ျပီးမၾကာခဏ ျငင္းခုံရတတ္ တာက သမုိင္းဟာမ်က္ေမွာက္အခ်ိန္ကာလကုိေရာက္ဖုိ႔ထိဆင့္ကဲေျပာင္းလဲလာရတယ္ဆုိတဲ့အယူအဆပဲ။ Whigggishness လုိ႔ေခၚၾကတယ္။ သိပၸံပညာရဲ႕သမုိင္းမွာ နည္းပညာတခုကုိသူနဲ႔သက္ဆုိင္တဲ့ေခတ္ကာလထဲမွာ ပုိင္းျခားၾကည့္ျမင္တာမဟုတ္ပဲ ဒီေန႔ေခတ္သိျမင္မွဳေပၚအေျခခံျပီးသုံးသပ္ဖို႔တိမ္းညႊတ္ခ်က္ရွိတာကုိဆုိတာပါ။ Whigggishness ဆုိတဲ့ စကားလုံးက ၃၁ႏွစ္မွာ ဟားဗတ္ေက်ာင္းေတာ္ရဲ႕ သမုိင္းပါေမာကၡျဖစ္ခဲ့တဲ့ ဟားေဗးဘတ္တာဖီး (Herbert Butterfield) ရဲ႕ The Whig interpretation of History စာအုပ္ကေန ယူထားတာ။ ဘတ္တာဖီးေျပာတာကေတာ့ အတိတ္ကိုဒီေန႔ေခတ္နဲ႔တခ်ိန္လုံးတုိက္ရုိက္ခ်ိန္ထုိးျပီးညွိၾကည့္ေနတဲ့ အျမင္တဲ့။ ဒီေတာ့ဘာျဖစ္သလဲဆုိေတာ့ သမုိင္းဆုိတာဒီေန႔ေခတ္ကုိေရာက္ဖုိ႔၊ လူသားဟာသူ႔လြတ္လပ္မွဳနဲ႔သိျမင္မွဳအတြက္ခရီးရွည္ၾကီးကုိျဖတ္သန္းေနရတယ္ဆုိတဲ့ေကာက္ခ်က္ကုိဦးတည္ ေစတယ္လုိ႔ ေ၀ဖန္တယ္။ ဘတ္တာဖီးျမင္ပုံၾကေတာ့တမ်ဳိး၊ ဘ၀ကုိ တျခားရာစုႏွစ္ကေနျပန္ၾကည့္ျပီးျမင္မွ တကယ့္ သမုိင္းဆုိင္ရာသိျမင္နားလည္မွဳကိုရမယ္လုိ႔ဆုိတယ္။
ပရင္စတန္ဟာဆုလဒ္တမ်ဳိးပါ။ က်ေနာ္ ဟားဗတ္သိပၸံပညာသမုိင္း အတန္းအတြက္၀င္ခြင့္မရခဲ့ဘူး။ ဟားဗတ္ကပါေမာကၡ အာ၀င္ဟီးေဗး က ခန္း ဆီကုိေထာက္ခံစာတေဆာင္ေရးေပးလုိက္တယ္။ ျပႆနာတက္ေတာ့မယ္ ဆုိတာက်ေနာ္ၾကဳိသိသင့္ပါတယ္။ တကၠသုိလ္ဆုိတာ ကုန္းျမင့္ေလးေပၚကေတာက္ပ ေနတဲ့ျမဳိ႕ေလးလုိ႔ျမင္ၾကည့္သင့္တာ။ ခုေတာ့ ဂူထဲ၀က္၀ံဆီသြားလည္ဖုိ႔ ဗီဇာထပ္တုိးခြင့္ရသလုိျဖစ္သြားတာေပါ့။ က်ေနာ္လည္း ခန္းရဲ႕၁၉ရာစု လွ်ပ္စစ္နဲ႔သံလုိက္ပညာ အေၾကာင္းစီမီနာအတြက္ ဂ်ိမ္းကလပ္မကၠဆြဲ (James Clerk Maxwell) ရဲ႕အစားထုိးလွ်ပ္စစ္စီးေၾကာင္း စာတမ္းကုိေရးတယ္။ စာတမ္းက စာမ်က္ႏွာ၃၀ေလာက္ရွိမယ္။ ခန္း ျပန္ေရးတဲ့ကြန္မင့္ကလည္းအဲေလာက္ရွည္တယ္။ မ်ဥ္းမပါတဲ့ စာရြက္အ၀ါေပၚမွာ ေဘးမ်ဥ္းေတာင္မပါဘူး၊ ေတာက္ေလွ်ာက္ကုိရုိက္ထားတာ။ သူေတာ္ေတာ္စိတ္ဆုိးေနပုံပါ။
ေနာက္ဆုံးမွာသူေရးထာတာက မင္းဟာမင္းစခဲ့တဲ့လမ္းေပၚျပန္ေလွ်ာက္မိေနျပီတဲ့။ ဘာအဓိပၸါယ္လည္း က်ေနာ္ ၂၄ႏွစ္ပဲရွိေသးတယ္လုိ႔ ျပန္ေမးလုိက္တယ္။ သူကေျပာတယ္။ က်ေနာ္ဟာအစကေတာ့ဟုတ္မလုိလုိနဲ႔ ေနာက္ေတာ့ေလွ်ာ္သြားတယ္တဲ့။ က်ေနာ္တုိ႔စကားေျပာေနတာ အေနာက္ဘက္ေဆာင္မွာ၊ အဆင့္ျမင့္ေလ့လာမွဳ ႒ာနရဲ႕အေဆာင္သစ္မွာေပါ့။ ခန္း က ကုိယ္ခႏၶာအနက္သီအုိရီနဲ႔ ကြမ္တမ္အဆက္ျပတ္မွဳ စာအုပ္ေရးဖုိ႔ခြင့္ယူထားတာ။ က်ေနာ္တုိ႔ျငင္းၾကတယ္။ ခန္းက က်ေနာ့္အစားထုိးလွ်ပ္စီးေၾကာင္း (displaced current) ဆုိတဲ့စကားလုံးကုိအဓိပၸါယ္ဖြင့္ရာမွာ Whiggish ပုံစံ၀င္ေနတယ္ (မကၠဆြဲေခတ္ကနားလည္မွဳကုိ ကေန႔အသိနဲ႔ျပန္ဆုိတယ္) ဆုိျပီး တုိက္ခုိက္တယ္။ က်ေနာ္ဟာ မကၠဆြဲပထမဆုံး အားထုတ္ထားတဲ့ လွ်ပ္စစ္နဲ႔သံလုိက္သီအုိရီကုိ တလြဲယူဆျပီးေရးထားတယ္လုိ႔ သူျမင္တယ္။
က်ေနာ့္ဘက္ၾကေတာ့ မကၠဆြဲကုိလြဲေကာက္ေနတာသူ က်ေနာ္မဟုတ္ဘူး သူလုိ႔ခံစားရတယ္။ ဆရာက်ေနာ့္တယ္လီစကုပ္ (မွန္ဘီလူး) နဲ႔ၾကည့္ဖုိ႔ျငင္းေနတာပဲ။ ေဟ့ အာရုိး မင္းဟာကတယ္လီစကုပ္ မဟုတ္ဘူးကြ၊ ပန္းစၾကၤာမွန္ေျပာင္းၾကီး။ ဒီလုိေတာ့လည္းသူမွန္ခ်င္မွန္ပါလိမ့္မယ္။ က်ေနာ္တုိ႔စကား၀ုိင္းက ပုံပ်က္ပန္းပ်က္ျဖစ္လာတယ္။ က်ေနာ္နဲ႔သူၾကားမွာရွိခဲ့တဲ့ျပႆနာေၾကာင့္လား။ သူ႔အယူအဆနဲ႔ က်ေနာ္ေရးထားတဲ့အျမင္ေတြၾကားထဲကျပႆနာလား တခုခုပဲ။ က်ေနာ္သူ႔ကုိေျပာတယ္။ ပုံမွန္အထုိင္ေတြဟာ တကယ့္ကုိတျခားေျပာင္းလဲျဖစ္ထြန္းမွဳေတြနဲ႔ထပ္ဟပ္ျပီးယွဥ္မၾကည့္ႏုိင္ဘူးဆုိရင္ (If paradigms are really incommensurable)၊ သိပၸံပညာရဲ႕သမုိင္းဟာ ဘယ္လုိလုပ္ ျဖစ္ႏုိင္ပါေတာ့မလဲလုိ႔။
သူစျပီး ျငီးတြားေတာ့တာပဲ။ ေခါင္းကုိလက္ႏွစ္ဘက္ၾကားထုိးသြင္းျပီး သူငါ့ကုိသတ္ေနတာပဲ၊ သူငါ့ကုိသတ္ေနတာပဲလုိ႔ တေယာက္တည္းရြတ္ေနတယ္။ သူ႔ကုိယ္သူဘုရားလုိ႔ထင္ေနတဲ့သူကလြဲရင္ေပါ့ လုိ႔က်ေနာ္လည္းထပ္ျဖည့္ေပးလုိက္တယ္။ အဲဒီမွာတင္ က်ေနာ့္ကုိေဆးလိပ္ခြက္နဲ႔ပစ္ေတာ့တာပါပဲ။
မထိဘူး။ က်ေနာ္ေဆးလိပ္ခြက္လာတဲ့လမ္းေၾကာင္း ဘယ္လုိေကြးညြတ္လာတယ္ဆုိတာကအစ ျမင္တယ္။ ျပာေျခြခြက္ဟာ သီးျခားေနစၾကၤာ၀႗ာတခုလုိပဲ။ အစီခံေတြက ျဂဳိလ္ေတြလုိလွည့္လုိ႔ ျဂဳိလ္သိမ္ျဂဳိလ္မႊားေတြနဲ႔ ၾကယ္တာရာ ေတြၾကားကအေငြ႕ေတြဟာ ျပာေတြလုိလြင့္ေနတယ္လုိ႔ထင္ခဲ့တယ္။ က်ေနာ္လည္း ခနေစာင့္ အုိင္စတုိင္းရုံးခန္းကဒီေကြ႕ေလးတင္၊ ဒါအဆင့္ျမင့္နည္းပညာေလ့လာေရး႒ာနလုိ႔ ေအာ္လုိက္တယ္။
ခန္း ရဲ႕တုန္႔ျပန္မွဳကို က်ေနာ္က ျပာေျခြခြက္ျငင္းဆုိမွဳ လုိ႔နာမည္ေပးခဲ့တယ္။ တေယာက္ေယာက္ကမ်ားခင္ဗ်ားနဲ႔ ျငင္းျပီး တခုခုနဲ႔ပစ္လုိက္ျပီဆုိ ဒါဟာ ဘာသာေဗဒ၊ အဓိပၸါယ္နဲ႔အမွန္တရားအေၾကာင္းေျပာတာလည္း ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္မယ္။ တေယာက္နဲ႔တေယာက္မုန္းျပီး သတ္ျဖတ္ခ်င္တာလည္းျဖစ္ခ်င္ျဖစ္မယ္ေပါ့။
ေနာက္ေတာ့ ခန္း ကက်ေနာ့္ကုိပရင္စတန္ကေနထုတ္ပစ္လုိက္တယ္။ သူ႔မွာဒီလုိလုပ္ႏုိင္စြမ္းရွိတယ္။ သူလုပ္ခဲ့တယ္။ က်ေနာ့္မွာေနာက္၂ႏွစ္၃ႏွစ္ထိ သူငါ့ဘ၀ကုိဖ်က္စီးပစ္ခဲ့တယ္လုိ႔ထင္ေနခဲ့တယ္။ ခုေနျပန္စဥ္းစားေတာ့ ဒါဟာက်ေနာ္နဲ႔မသင့္ေတာ္ႏုိင္တဲ့ အသက္ေမြးပညာတခုကေနသူက်ေနာ့္ကုိကယ္တင္ ခဲ့တာပဲလုိ႔လည္း ခံစားမိတယ္။

ျပာေျခြခြက္

၂။ အထုိင္မ်ားေရြ႕ျခင္း

ဆက္ပါမည္
KZေက